სამცხე-ჯავახეთი

 

 

სამცხე–ჯავახეთის მხარე – მხარე სამხრეთ საქართველოში, მოიცავს ისტორიულ–გეოგრაფიული პროვინციებისს, სამცხე, ჯავახეთის და თორის ტერიტორიებს. რეგიონის საერთაშორისო კოდია: GE-SJ.

მხარის ფართობი შეადგენს 6413 კვ.კმ-ს, მოსახლეობა – 208 ათასს, მოსახლეობის სიმჭიდროვე 1 კვ.კმ-ზე – 32 კაცს. მხარის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქიახალციხე. მხარეში 353 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის:

• ქალაქი– 5: ახალციხე, ახალქალაქი, ბორჯომი, ვალე, ნინოწმინდა;
• დაბა– 7: ბაკურიანი, ბაკურიანის ანდეზიტი, წაღვერი, ახალდაბა, ადიგენი, აბასთუმანი, ასპინძა;
• სოფელი – 254.

მხარის ტერიტორიაზე მდებარეობს ბუნების, არქიტექტურისა და კულტურის მრავალი ძეგლი, მათ შორის უმნიშვნელოვანესია:

• ვარძიის სამონასტრო კომპლექსი
• თმოგვის ციხე
• ხერთვისის ციხე
• ზარზმის მონასტერი
• საფარის მონასტერი

 

 

სამცხე-ჯავახეთი მდებარეობს საქართველოს სამხრეთ-აღმოსავლეთით. მასში შედის ორი ისტორიული მხარე სამცხე და ჯავახეთი. 

რეგიონში შედის 6 მუნიციპალიტეტი:
ახალციხე, ადიგენი, ასპინძა, ბორჯომი, ნინოწმინდა და ახალქალაქი.

აქაა კურორტებისა და საკურორტო ადგილების მდიდარი პოტენციალი, მრავალფეროვანი ბუნების ძეგლები, საოცარი კულტურული ძეგლები და ჯერაც შეუცნობელი უძველესი პერიოდის ნასახლარები, არქეოლოგიური ძეგლები. მოქმედი ეკლესია-მონასტრები და მათში დაცული სიწმინდეები საუკეთესო პიროებას ქმნიან ტურიზმისთვის. 

ბორჯომი ძირითადად წარმოდგენილია კურორტების სახით – აქაა როგორ სამკურნალო, ასევე ზამთრის ცნობილი კურორტები.
მინერალური წყალი ბორჯომი XIX ს-ის 40-იან წლებიდან სამკურნალოდ გამოიყენება. აქ სამკურნალო ფაქტორად სასარგებლო კლიმატიც მოქმედებს.
ბორჯომიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით განლაგებულია კლიმატურ-ბალენეოლოგიური კურორტების ჯაჭვი – დაბა, წაღვერი, ცემი, ტბა, ლიბანი, ლიკანი, ბაკურიანი, ციხისჯვარი, ჩითახევი. ბორჯომის რაიონი წარმოდგენილია საერთაშორისო მნიშვნელობის ზამთრის კურორტით – ბაკურიანით. კურორტი მდებარეობს ზღ. დ. 1700 მ-ზე. მისი ჰავა და რელიეფი ზამთრის სპორტის განვითარების იდეალურ პირობებს ქმნის. 

ზამთარი უმეტესად უქარო და მზიანია, თოვლის საბურველი 50 სმ-ს აღწევს და მუდმივად დევს დეკემბრიდან აპრილამდე.
ბაკურიანი, ზამთარში “სპორტული დედაქალაქი” ხდება, ჩამოსულებს დააინტერესებს სამთო – სათხილამურო ტრასები, საბაგირო გზები, სპორტული და სამკურნალო გამაჯანსაღებელი ბაზები. 



ბორჯომის რაიონი გამორჩეულია თავისი ბუნებით. ამასთანავე აქ არანაკლებ მნიშვნელოვანი კულტურის ძეგლებია. ბორჯომის ხეობაში 200-ზე მეტი ისტორიული ძეგლია აღრიცხული. მათ შორის განსაკუთრებით საინტერესოა ტაძრისის, ნეძვის, კვირიკეთის, ტიმოთესუბნის, ქვაბისხევის, ლიკანის, ჩითახევის (“მწვანე”) მონასტრები, აგრეთვე სლესის, პეტრეს, გოგიას, ახალდაბის ციხეები, თორის პლატოს ნასოფლარები და სხვ. ბუნების ძეგლების თვალსაზრისით საინტერესოა სადგერის ლავური პლატოს ტყე – პარკი, ტბები: ტაბაწყური, კახისი, წერო, ბორჯომ – ხარაგაულის ეროვნული ტყე – პარკი და სხვ.

 

სამცხე საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. არის მოსაზრება, რომ ადრე ამ მხარეს ოძრხე ეწოდებოდა. მისი ისტორიული საზღვრებია: დასავლეთით – არსიანის მთები, ჩრდილოეთით – ფერსათის მთები, სამხრეთით – ერუშეთის მთები, კასრის სერი, გუმბათისა და ვანის მთები, აღმოსავლეთით – ჭობისხევი.

 

ჯავახეთი — მხარე სამხრეთ საქართველოში, ზემო ქართლში (ძირითადად მოიცავს ახლანდელი ასპინძის, ახალქალაქისა და ნინოწმინდისმუნიციპალიტეტების ტერიტორიას), ისტორიულად საზღვრავდა დასავლეთით მდინარე მტკვარი (მდინარის მარცხენა შენაკადი ხევებიმგელციხიდან ასპინძამდე ასევე ჯავახეთში შედიოდა), ჩრდილოეთით, სამხრეთით და აღმოსავლეთით შავვაშეთის, სამსარისა და ნიალისყურის მთები.

სახელწოდება

ტერმინი „ჯავახეთი“ მიღებულია ჯავახ– ფუძეზე –ეთ ბოლოსართის დართვით, შესაბამისად „ჯავახეთი“ ჯავახების საცხოვრებელს, სამყოფელს ნიშნავს (შეადარეთ: სპარსეთი – სპარსთა ქვეყანა,რუსეთი – რუსთა ქვეყანა).

პირველი ცნობა ჯავახეთის სახელწოდების შესახებ ურარტუულ წყაროებში, მეფე არგიშთი I–ის წარწერებში გვხდება (ძვ. წ. 785). აქ ჯავახეთი ზააბახას სახელითაა ნახსენები. პავლე ინგოროყვასმოსაზრებით სიტყვა ჯავახი უძველეს ქართულ სატომო სახელწოდებას – ტაოხ–ს უკავშირდება. ტაოხები დიაოხის (ტაოს) ძირითად მოსახლეობას შეადგენდნენ და დღევანდელი ჩრდილო–აღმოსავლეთ თურქეთისა და სამხრეთ საქართველოს, მათ შორის ჯავახეთის ტერიტორიაზე სახლობდნენ. პავლე ინგოროყვა თვლის, რომ ტაოხსა და ჯავახს შორის შუალედური ფორმა უნდა ყოფილიყო ჭაოხ–ი, ჭავახ–ი. ^[1]

დღევანდელი ადგილობრივი სომხური მოსახლეობა ჯავახეთს ჯავახქ–ს (სომხ. Ջավախք) ეძახის, რაც ქართული სახელის სომხური ინტერპრეტაციაა.

თორი საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. როგორც ცნობილია, სამცხე იწყებოდა ტაშისკარიდან. იგი მოიცავს გუჯარეთისა და შავწყალას ხეობებს და მტკვრის ორივე ნაპირს ტაშისკარიდან დვირამდე. სახელწოდება წარმოდგება დაბა თორისგან. შუა ფეოდალურ ხანაში თორი ცალკე სადროშო იყო, რომელსაც სათავეში ედგა თორელთასაგვარეულო. შემდგომში იგი ათაბაგებისგამგებლობაში შედიოდა, XVI საუკუნეში ოსმალებმა დაიპყრეს. XVII-XVIII სს-ში თორი ქართლის სამეფომ დაიბრუნა.

თანამედროვე ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით თორი მოიცავს სამცხე-ჯავახეთის მხარის ბორჯომის რაიონის ტერიტორიას.

 

მესხეთი ისტორიული სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს (ზემო ქართლი) ზოგადი სახელწოდებაა. ანტიკური წყაროებში (სტრაბონი, ძვ. წ. 64/63 — ახ. წ. 23/24) მოიხსენიება ეს ტერიტორია “მოსხიკეს” სახელწოდებით. (მოსხური ქვეყანა, მესხების მხარე) ეწოდებოდა. აღსანიშნავია, რომ ძველი ქართული წყაროები “მესხეთს” არ ახსენებენ და ამ მხარის სახელწოდებად X-XVI სს-ში ზემო ქართლი იხმარებოდა. მის პარალელურად არსებობდა ტერმინები შიდა ქართლი და ქვემო ქართლი. ზემო ქართლი მოიცავდა მტკვრის აუზის ზემო ნაწილს (სამცხე, ჯავახეთი, არტაანი, ერუშეთი, კოლა) და ჭოროხის აუზს მთლიანად (აჭარა,კლარჯეთი, შავშეთი, ტაო, სპერი). იგი სამხრეთიდან მდინარეების ევფრატისა და არაქსისაგან იფარგლებოდა ე. წ. მოსხური მთებით.

 

ტ უ რ ი ს ტ უ ლ ი    კ ო მ პ ა ნ ი ა
W A L K E R / ვოლქერი