აზია ყველაზე დიდი ქვეყნის ნაწილი, ევროპასთან ერთად ქმნის ევრაზიის კონტინენტს.აზიას გარს აკრავს ჩრდილოეთი ყინულოვანი ოკეანე, წყნარი ოკეანე და ინდოეთის ოკეანე თავისი გარე ზღვებით, აგრეთვე ატლანტის ოკეანის შიგა კონტინენტური ზღვები. აზიასა და ევროპას შორის საზღვრის ხაზის თაობაზე იხილეთ სტატია: ევროპა-აზიის საზღვარი ევროპა-აზიის საზღვარი. ჩრდილოეთ ამერიკისაგან გამოყოფილია
- რელიეფი. აზიის საშუალო სიმაღლეა – 950 მ. ძირითადი მთიანი სისტემებია: ჰიმალაი (უმაღლესი მწვერვალი ჯომოლუნგმა, 8848 მ),კავკასიონი, ჰინდუქუში, ყარაყორუმი, პამირი, ტიან-შანი, კუნ-ლუნი, ჩინეთ-ტიბეტის მთიანეთი, ალტაი, საიანები, ურალი, წინა აზიის მთიანეთი, ტიბეტის ზეგანი. აზიის ყველაზე მნიშვნელოვანი დაბლობებია: დასავლეთ ციმბირის, თურანის, ჯუნგარის, ჩინეთის დიდი, ინდო-განგის, მესოპოტამიის. აზიის ჩრდილოეთი და მთიანი რეგიონების რელიეფზე დიდი გავლენა მოახდინა უძველესმა გამყინვარებამ – დაახლოებით 11 მლნ კვ.კმ (ძირითადად ციმბირი) მრავალწლიან ყინულებს უკავია.
- გეოლოგიური სტრუქტურა. აზიის ძირითადი სტრუქტურული ელემენტებია უძველესი პლატფორმები: ციმბირის (ალდანის ფართან ერთად), ჩინეთ-კორეის, სამხრეთ ჩინეთის, ინდოეთის. ყველაზე მოძრავია ჰიმალაური და აღმოსავლეთ აზიური გეოსინკლინური სარტყელები. ნეოტექტონიკური მოძრაობებითაა მოცული აგრეთვე სხვადასხვა ასაკის სტრუქტურების ვრცელი ზოლი ჰისარ-ალაიდან ჩუკოტკის ნახევარკუნძულამდე. შუა, ცენტრალური და აღმოსავლეთი აზია, მალაის არქიპელაგი ხასიათდებიან ძლიერი სეისმურობით. კამჩატკაზე, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ბევრ კუნძულზე მოქმედი ვულკანებია.
- კლიმატი. კლიმატი იცვლება არქტიკულიდან ჩრდილოეთში, ეკვატორულით სამხრეთში. ევრაზიის პერიფერიებში კლიმატი ოკეანურია, სამხრეთში და აღმოსავლეთში – მუსონური, ხოლო შიგა რეგიონებში – კონტინენტური და მკაცრად კონტინენტური. ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთში, ვერხოიანსკისა და ოიმიაკონის რაიონებში, გადის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს სიცივის ზოლი. დედამიწაზე ყველაზე მეტი ნალექი მოდის ინდოეთის ქალაქ ჩერაპუნჯში, დაახლ. 12 ათასი მმ წელიწადში.
- შიგა წყლები. აზიის უდიდესი მდინარეებია: იანძი, ობი, ენისეი, ლენა, ამური, ხუანხე, მეკონგი, ბრაჰმაპუტრა, განგი, ინდი, ტიგროსი, ევფრატი. ტბებიდან აღსანიშნავია:კასპიის ზღვა, არალის ზღვა, ბაიკალი (ყველაზე ღრმა ტბა მსოფლიოში).
- უდიდესი ქვეყნები. ფართობის მიხედვით აზიის უდიდესი ქვეყნებია: რუსეთი – 17,075 ათასი კვ.კმ (ნაწილობრივ ევროპაშია), ჩინეთი – 9,597, ინდოეთი – 3,287, ყაზახეთი – 2,717, საუდის არაბეთი – 1,960, ინდონეზია – 1,919, ირანი – 1,648, მონღოლეთი – 1,565.
გეოგრაფიული რეგიონები
აზიას ტრადიციულად ყოფენ შემდეგ გეოგრაფიულ რეგიონებად:
- ჩრდილოეთი აზია
- ცენტრალური აზია
- აღმოსავლეთი აზია
- სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია
- სამხრეთი აზია
- დასავლეთი აზია
აზიის სხვა რეგიონები და მხარეებია: მცირე აზია, შუა აზია, კავკასია, ახლო აღმოსავლეთი, შუამდინარეთი.
მოსახლეობა
მსოფლიოს მოსახლეობის 60% აზიის წილად მოდის. 2003 წლის შეფასებით აქ 4 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობდა.
- ქვეყნები. ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყნებია: ჩინეთი – 1,284 მლნ, ინდოეთი – 1,045 მლნ, ინდონეზია – 231 მლნ, პაკისტანი – 147 მლნ, რუსეთი- 144 მლნ (ნაწილობრივ ევროპაშია), ბანგლადეში- 133 მლნ, იაპონია- 127 მლნ.
- სიმჭიდროვე. ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ქვეყნებია: სინგაპური- 6,040 კაცი 1 კვ.კმ-ზე, მალდივის კუნძულები – 1,070, ბაჰრეინი – 987, ბანგლადეში – 926, სამხრეთი კორეა- 491.
- რელიგია. მსოფლიოს რელიგიების უმრავლესობას დასაბამი აზიაში მიეცა. მათგან უპირატესად აზიაში გავრცელებულია: ბუდიზმი, ინდუიზმი, ისლამი, შინტოიზმი, ჯაინიზმი,ტაოიზმი, სიკჰიზმი, ზოროასტრიზმი. ძირითადად აზიის გარეთ გავრცელებულია: ქრისტიანობა, იუდაიზმი.
აზიის ქვეყნები
ამჟამად აზიის ტერიტორიაზე მდებარეობს 48 სუვერენული სახელმწიფო, 3 სამფლობელო და 2 გაურკვეველი საერთაშორისო სტატუსის ტერიტორია.
- ავღანეთი
- აზერბაიჯანი¹
- არაბთა საამიროები
- აღმოსავლეთი ტიმორი
- ბანგლადეში
- ბაჰრეინი
- ბრუნეი
- ბჰუტანი
- ერაყი
- ვიეტნამი
- თურქეთი¹
- თურქმენეთი
- იაპონია
- იემენი
- ინდოეთი
- ინდონეზია
- იორდანია
- ირანი
- ისრაელი
- კამბოჯა
- მიანმარი
- კატარი
- კვიპროსი
- ლაოსი
- ლიბანი
- მალაიზია
- მალდივის კუნძულები
- მონღოლეთი
- ნეპალი
- ომანი
- პაკისტანი
- რუსეთი¹
- სამხრეთი კორეა
- საუდის არაბეთი
- საქართველო¹
- სინგაპური
- სირია
- სომხეთი
- ტაილანდი
- ტაჯიკეთი
- უზბეკეთი
- ფილიპინები
- ქუვეითი
- ყაზახეთი¹
- ყირგიზეთი
- შრი-ლანკა
- ცინეთი
- ჩრდილოეთი კორეა
1 ნაწილობრივ ევროპაში მდებარეობს.
აზიის ტერიტორიას ეკუთვნის ავსტრალიის 3 კუნძულოვანი სამფლობელო:
- ეშმორის და კარტიეს კუნძულები
- კუკის კუნძულები
- შობის კუნძულები
გაურკვეველი საერთაშორისო სტატუსის ტერიტორიებია:
- პალესტინა
- ტაივანი
